Gedenktekens hoeven niet groot te zijn om toch indruk te maken. Dat geldt voor de ‘Stolpersteine’ die in verschillende straten van Blijdorp herinneren aan het lot van Joodse Rotterdammers. Met zijn project ‘Stolpersteine’ brengt de in Berlijn geboren kunstenaar Gunter Demnig (1947) sinds 1993 kleine gedenktekens aan in de stoepen voor de huizen van mensen die in de Tweede Wereldoorlog zijn gedeporteerd en vermoord.
Deze Stolpersteine of ‘struikelstenen’ herinneren aan de mensen die in deze huizen hebben gewoond. Hoe Demnig op de naam gekomen is, weet hij niet meer. Hij vermoedt dat vooral de dubbelzinnigheid van de term hem aansprak. Je kunt over de stenen niet letterlijk, maar wel figuurlijk struikelen. Niet met je benen, maar wel met je hoofd en je hart.
De struikelstenen zijn maar 10 x 10 cm groot. Op de stenen zijn in een messing plaatje, de naam, de geboortedatum, de deportatiedatum en de plaats en datum van de moord gestanst. Iedere steen draagt maar één naam. Gunter Demnig vindt dat ieder slachtoffer uniek is en een eigen steen verdient. Demnig en zijn kleine team maken de stenen zelf en de kunstenaar komt ze in principe ook zelf plaatsen. De stenen liggen inmiddels door heel Duitsland en in 21 Europese landen.
Joodse Rotterdammers
De stad Rotterdam heeft, net als Amsterdam en Den Haag, veel Joodse inwoners gehad. De meesten woonden in het centrum. In de loop van de jaren 1930 trokken veel Joodse Rotterdammers, toen het economisch gezien wat beter ging, naar de nieuwe wijken Blijdorp en Bergpolder.
Na de Tweede Wereldoorlog was er van het joodse leven in de stad weinig over. In 1930 woonden er in Rotterdam 10.515 joden, in 1951 nog maar 780. Duizenden in Rotterdam wonende Joden hebben de Tweede Wereldoorlog niet overleefd. Een groot deel werd opgepakt, afgevoerd en in concentratiekampen vermoord.
In Rotterdam regelt sinds 2010 de Stichting Loods 24 en Joods Kindermonument de plaatsing van Stolpersteine. De Stichting bemiddelt onder andere tussen de aanvragers en de kunstenaar. Frank van Gelderen, secretaris van Loods 24, legt uit: “De Stichting loods 24 is de vooruitgeschoven post van Stolpersteine in Duitsland. Er zijn met de gemeente Rotterdam afspraken gemaakt, zodat wij dit mogen doen. Via onze website kunnen mensen een aanvraag indienen. Dat verzoek controleren we en dan zetten we het proces in gang. Aanvragers moeten wel rekenen op een wachttijd van 1,5 tot 2 jaar.” Ieder jaar wordt er een geschikt moment gezocht voor de plaatsing.
Stenen in Blijdorp
In Blijdorp liggen relatief veel Stolpersteine. Het gaat veelal om joodse Rotterdammers die in 1943 in het vernietigingskamp Sobibor of concentratiekamp Auschwitz zijn vermoord. Frank van Gelderen: “In Blijdorp betreft het bijna allemaal particulier initiatief. Recent ontvingen we bijvoorbeeld nog een aanvraag van bewoners uit de Nolensstraat. Het zijn mensen die hebben gezien dat in hun huis joodse mensen hebben gewoond. Vervolgens melden ze zich bij ons met de vraag of er Stolpersteine kunnen komen.’
In Blijdorp kun je de stenen op verschillende plekken vinden. Het is een kwestie van opletten. Ze liggen bijvoorbeeld in de Hogerbeetsstraat, de Walenburgerweg, de Nolensstraat, de Van Vlooswijkstraat en de Statenweg. Normaal gesproken krijgt Rotterdam er ieder jaar ongeveer 35 stenen bij. Voor 2021 liggen er al 60 á 70 aanvragen. Frank van Gelderen benadrukt het persoonlijke element: “In mijn ogen is het een fantastisch, maar ook confronterend monument. Achter iedere steen schuilt een persoonlijk verhaal.”
Meer informatie
Wilt u een Stolperstein plaatsen of een bedrag doneren? Stuur dan een e-mail naar het secretariaat: secretariaat@loods24rotterdam.nl. Meer informatie vindt u op de website https://www.loods24rotterdam.nl/. Meehelpen kan ook. De stichting kan de inzet van vrijwilligers goed gebruiken. Er is genoeg te doen en genoeg om uit te zoeken.
Voor meer informatie over het joodse erfgoed in Rotterdam: www.joodserfgoedrotterdam.nl